ઇથોપિયામાં 12,000 વર્ષ પછી જ્વાળામુખી ફાટ્યો:15 કિમી ઊંચા ઊઠેલા રાખના વાદળ દિલ્હી સુધી પહોંચ્યાં, ગુજરાતને પણ સ્પર્શી શકે છે; અનેક ફ્લાઇટ્સ રદ
વેધર મોનિટરિંગ ટીમ પ્રમાણે રાખનો આ ગુબાર સૌથી પહેલા પશ્ચિમ રાજસ્થાનમાં દાખલ થયો. ઇન્ડિયા મેટ સ્કાય વેધર એલર્ટે જણાવ્યું હતું કે રાખનાં આ વાદળ જોધપુર-જેસલમેર તરફથી ભારતમાં પ્રવેશ કરી ચૂક્યાં છે અને હવે ઉત્તર-પૂર્વ તરફ આગળ વધી રહ્યાં છે.
રાખનાં આ વાદળ રાજસ્થાન, હરિયાણા અને દિલ્હી સુધી ફેલાઈ ગયાં છે. એનો એક ભાગ ગુજરાતને પણ સ્પર્શી શકે છે. રાત્રે પંજાબ, પશ્ચિમ યુપીના પહાડી વિસ્તારો અને હિમાચલ પર એની અસર જોવા મળવાની શક્યતા છે. આને ધ્યાનમાં રાખીને ઘણી એરલાઈન્સે તેમની ફ્લાઈટ્સ રદ કરી દીધી છે.
રાખની ઊંચાઈ 45,000 ફૂટ, જમીન પરના લોકોને ઓછો ખતરો
આ વિસ્ફોટ અફાર વિસ્તારમાં હેલી ગુબ્બી જ્વાળામુખીમાં થયો હતો. આ એટલો જૂનો અને શાંત જ્વાળામુખી હતો કે આજ સુધી એનો કોઈ રેકોર્ડ નહોતો. આ ઘટનામાં કોઈનું મૃત્યુ થયું નથી, પરંતુ યમન અને ઓમાનની સરકારે લોકોને સાવચેતી રાખવા જણાવ્યું છે, ખાસ કરીને જેમને શ્વાસ લેવામાં તકલીફ હોય.
આકાશમાં ફેલાયેલી રાખને કારણે ફ્લાઇટ્સને મુશ્કેલી પડી રહી છે. રાખને કારણે દિલ્હી-જયપુર જેવા વિસ્તારોમાં ફ્લાઇટ્સ પર નજર રાખવામાં આવી રહી છે. રાખના કણો એન્જિનને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે, તેથી ઇન્ટરનેશનલ એવિએશન પ્રોટોકોલ હેઠળ સાવચેતી રાખવામાં આવી રહી છે.
નિષ્ણાતોનું કહેવું છે કે રાખ ખૂબ ઊંચાઈએ (25,000-45,000 ફૂટ) છે, તેથી જમીન પરના લોકો માટે વધુ ખતરો નથી, જોકે હળવા પ્રમાણમાં રાખ પડવાની શક્યતા છે. મંગળવારે સવારે સૂર્યોદય સમયે આકાશ થોડું વિચિત્ર અને રંગબેરંગી દેખાઈ શકે છે.
DGCAએ ગાઇડલાઇન જાહેર કરી
ભારતના DGCA (ડિરેક્ટોરેટ જનરલ ઑફ સિવિલ એવિએશન)એ એરલાઇન્સ માટે વિગતવાર ગાઇડલાઇન્સ જાહેર કરી છે, જોકે ભારત પર હાજર રાખ ખૂબ ઊંચાઈ પર છે, તેથી ટેકઓફ અને લેન્ડિંગ પર હાલમાં કોઈ મોટો ખતરો માનવામાં આવતો નથી.
DGCAએ જણાવ્યું છે કે જો કોઈ વિમાનને રાખના સંપર્કમાં આવવાની સહેજ પણ શંકા હોય, જેમ કે એન્જિનની કામગીરીમાં ખામી, કેબિનમાં ધુમાડો કે દુર્ગંધ, તો એરલાઇનને એની જાણકારી તરત જ આપવી પડશે. જો રાખ એરપોર્ટ ઓપરેશનને અસર કરે છે, તો સંબંધિત એરપોર્ટને રનવે, ટેક્સીવે અને એપ્રોનની તરત જ તપાસ કરવી પડશે.
DGCAએ તમામ એરલાઇન્સ અને એરપોર્ટને સાવચેતી રાખવા ચેતવણી આપી છે. જ્વાળામુખીની રાખને કારણે આકાસા એર, ઇન્ડિગો અને KLMએ ઘણી ફ્લાઇટ્સ રદ કરી છે.
DGCA એ કહ્યું છે કે
- એરલાઇન્સે રાખવાળા વિસ્તારો ઉપર ઉડાન ન ભરવી.
- ફ્લાઇટનો રૂટ અને પ્લાનિંગ બદલો.
- જો કોઈ ફ્લાઇટ રાખને સ્પર્શે તો તરત જ જાણ કરો.
કેટલીક ફ્લાઇટ્સના રૂટ બદલાઈ શકે છે
મુંબઈ એરપોર્ટે મુસાફરોને જણાવ્યું હતું કે તેઓ એરપોર્ટ આવતાં પહેલાં તેમની ફ્લાઇટ્સની માહિતી ચોક્કસ તપાસી લે, કારણ કે કેટલીક આંતરરાષ્ટ્રીય ફ્લાઇટ્સના રૂટ બદલાઈ શકે છે.
- અકાસા એરએ જણાવ્યું કે 24 અને 25 નવેમ્બરની જેદ્દાહ, કુવૈત અને અબુ ધાબીની ફ્લાઇટ્સ રદ કરવામાં આવી છે.
- ઇન્ડિગોએ કહ્યું હતું કે તેઓ પરિસ્થિતિ પર સતત નજર રાખી રહ્યા છે અને મુસાફરોની સુરક્ષા સૌથી મહત્ત્વપૂર્ણ છે.
- એર ઇન્ડિયાએ કહ્યું હતું કે તેમની ફ્લાઇટ્સ પર હાલમાં વધુ અસર નથી, પરંતુ તેઓ સતર્ક છે.
- KLMએ પણ એમ્સ્ટરડેમથી દિલ્હીની ફ્લાઇટ રદ કરી દીધી છે.
જ્વાળામુખીમાં વધુ વિસ્ફોટ થવાની આશંકા
વૈજ્ઞાનિકોએ હજારો વર્ષ પછી જ્વાળામુખી ફાટવાની ઘટનાને આ ક્ષેત્રના ઇતિહાસની સૌથી અસાધારણ ઘટનાઓમાંની એક ગણાવી છે.
ગલ્ફ ન્યૂઝ અનુસાર, વિસ્ફોટ સાથે મોટી માત્રામાં સલ્ફર ડાયોક્સાઇડ (SO₂) પણ બહાર નીકળ્યો છે, જેનાથી પર્યાવરણ અને સ્વાસ્થ્ય પર અસર અંગે ચિંતા વધી ગઈ છે.
એમીરાત એસ્ટ્રોનોમિકલ સોસાયટીના ચેરમેન ઇબ્રાહિમ અલ જરવાને જણાવ્યું હતું કે જો જ્વાળામુખી અચાનક વધુ SO₂ છોડી રહ્યો છે, તો એ દર્શાવે છે કે અંદર દબાણ વધી રહ્યું છે, મેગ્મા હલી રહ્યો છે અને આગળ વધુ વિસ્ફોટ થઈ શકે છે.
તેમણે આગળ કહ્યું, “આ ઘટના વૈજ્ઞાનિકો માટે એક દુર્લભ તક છે, જેમાં તેઓ એક એવા જ્વાળામુખીને નજીકથી સમજી શકે છે, જે ઘણા લાંબા સમય પછી સક્રિય થયો છે.”
જોકે હાલમાં જ્વાળામુખી શાંત થતો દેખાઈ રહ્યો છે, પરંતુ નિષ્ણાતોનું કહેવું છે કે શીલ્ડ વોલ્કેનોમાં શરૂઆતી વિસ્ફોટ પછી ક્યારેક ફરીથી પણ વિસ્ફોટ થઈ શકે છે.
જ્વાળામુખી ફાટવાનું વૈજ્ઞાનિક મહત્ત્વ જાણો
હેલી ગુબ્બી, અફાર રિફ્ટનો એક ભાગ છે. આ એક એવો વિસ્તાર છે, જ્યાં પૃથ્વીની ટેક્ટોનિક પ્લેટો સતત ખસી રહી છે. આ ક્ષેત્રના અન્ય જ્વાળામુખી, જેમ કે એર્ટા એલેને પહેલેથી જ સતત મોનિટર કરવામાં આવે છે. આવી સ્થિતિમાં હેલી ગુબ્બીની અચાનક સક્રિયતા એ પ્રશ્ન ઊભો કરે છે કે પૃથ્વીની અંદર મેગ્મામાં કયા ઊંડા ફેરફારો થઈ રહ્યા છે.
આ ઘટના આંતરરાષ્ટ્રીય ઉપગ્રહ પ્રણાલી અને સરહદ પારથી બહાર પડતી રાખ સંબંધિત ચેતવણીઓના મહત્ત્વને પણ સામે લાવે છે. જ્વાળામુખીની રાખ હજારો કિલોમીટર દૂર સુધી જઈ શકે છે, તેથી ઘણા દેશોની એજન્સીઓ મળીને એનું ટ્રેકિંગ કરી રહી છે.
સંશોધકો હવે હેલી ગુબ્બીને ભવિષ્યના અભ્યાસ માટેના એક મુખ્ય સ્થળ તરીકે જોઈ રહ્યા છે. તેઓ એ સમજવાનો પ્રયાસ કરશે કે હજારો વર્ષ શાંત રહ્યા પછી આ જ્વાળામુખી હવે શા માટે સક્રિય થયો. આ પ્રકારના અભ્યાસો ટેક્ટોનિક રિફ્ટવાળા વિસ્તારોમાં સ્થિત શીલ્ડ જ્વાળામુખીના વર્તન વિશે નવા સંકેતો આપી શકે છે.
વૈજ્ઞાનિકો જ્યારે આવા દુર્લભ વિસ્ફોટોનો અભ્યાસ કરશે ત્યારે તેમને એ સમજવામાં મદદ મળશે કે તે જ્વાળામુખીઓનું વર્તન કેવું હોય છે જે ટેક્ટોનિક રિફ્ટ (જ્યાં પૃથ્વીની પ્લેટો અલગ થઈ રહી હોય છે) વાળા વિસ્તારોમાં હાજર છે.
દુનિયાભરમાં કેટલા પ્રકારના જ્વાળામુખી
હાલમાં સમગ્ર દુનિયામાં જમીન પર લગભગ 1600 સક્રિય જ્વાળામુખી છે. એમના આકાર અને વિસ્ફોટની રીતના આધારે તેમને 4 કેટેગરીમાં વહેંચવામાં આવ્યા છે...
- શીલ્ડ જ્વાળામુખી: આ સૌથી મોટા અને પહોળા સપાટ આકારના હોય છે. ઊંચાઈ 2થી 3 કિમી અને પહોળાઈ 100 કિમીથી વધુ હોઈ શકે છે. એનો લાવા પાતળો અને ઓછો ચીકણો હોય છે. એના ફાટવાથી જોરદાર ધમાકો થતો નથી. વર્ષો સુધી લાવા વહેતો રહે છે. હવાઈ દ્વીપનો મૌના લોઆ આ જ પ્રકારનો દુનિયાનો સૌથી મોટો સક્રિય જ્વાળામુખી છે.
- કોમ્પોઝિટ યા સ્ટ્રેટો જ્વાળામુખી: આ 5 કિમી સુધી ઊંચા, ઊભો ઢાળ અને અણીદાર શિખરવાળા ખતરનાક જ્વાળામુખી હોય છે. એના ગાઢા અને ચીકણા લાવામાં રાખ અને ખડકો ભળેલા હોય છે. આમાં ઘણાં છિદ્રો કે તિરાડોમાંથી જોરદાર વિસ્ફોટ થાય છે. ઇન્ડોનેશિયાનો સેમેરુ, જાપાનનો માઉન્ટ ફુજી અને અમેરિકાનો માઉન્ટ રેનિયર આ જ પ્રકારના જ્વાળામુખી છે.
- સિંડર કોન જ્વાળામુખી: આ સૌથી નાના લગભગ 400 મીટર સુધી ઊંચા ટેકરા જેવા જ્વાળામુખી હોય છે. આમાં એક જ વેન્ટ એટલે કે છિદ્રમાંથી લાવા બહાર નીકળે છે. અમેરિકાના મેક્સિકોમાં પેરાકુટિન જ્વાળામુખી એક ખેડૂતના ખેતરમાં બન્યો અને 9 મહિનામાં 400 મીટર ઊંચો થઈ ગયો.
- લાવા ડોમ જ્વાળામુખી: આ નાના ગુંબજ જેવા ગોળ અને નાના જ્વાળામુખી હોય છે. એનો લાવા ખૂબ જ ચીકણો હોય છે, તેથી વહેતો નથી, પરંતુ જ્વાળામુખીના વેન્ટ પર જમા થઈ જાય છે. જાપાનનો ઉન્ઝેન આ જ પ્રકારનો જ્વાળામુખી છે.
Image Gallery
